อิห ‘‘ลิตฺตา โลหิตกุงฺกุเมหี’’ติ จ ‘‘อุตฺตํสีกตปาณิปลฺลวธรา’’ติ จ ‘‘หารีกตนฺโตรคา’’ติ จ อิเมหิ จิตฺตกฺโขภการณภูโต รุธิราทิวิภาโว จ, ‘‘มจฺจกรงฺกกงฺกนโร’’ติ จ ‘‘สีสกปาลปาติหิ วสามชฺชํ ปิวนฺตา’’ติ จ อิเมหิ อุพฺเพควนฺตสภาวสฺส เหตุภูโต ปูตฺยาทิวิภาโว จ ปกาสิโตฯ กรุณายุตสภาวสฺส การณภูตวิรชฺชนวิภาโว จ นาสาวิกุนนาทิอนุภาโว จ สงฺกาเวคาทิพฺยภิจารีภาโว จ พีภจฺฉสงฺขาตฐายีภาโว จาติ อิเม สพฺเพ วากฺยสามตฺถิเยน คมฺมาติ เวทิตพฺพาฯ

วิมฺหยฐายีภาว

[366]

อติโลกปทตฺเถหิ,

วิมฺหโย’ยํ รโส’พฺภุโต;

ตสฺสา’นุภาวา เสทสฺสุ-

สาธุวาทาทโย สิยุํ;

ตาสาเวคธิติปฺปญฺญา,

โหนฺเต’ตฺถ พฺยภิจาริโนฯ

[366] ‘‘อติ’’จฺจาทิฯ อติโลเกหิ โลกาติวุตฺตีหิ มายาทิพฺพเคหารามาทีหิ ปทตฺเถหิ ชาโต อยํ วิมฺหโย จิตฺตวิการสงฺขาโต ฐายีภาโว อพฺภุโต รโส นามฯ เสทอสฺสุสาธุวาทโรมญฺจาทโย ตสฺส อนุภาวา สิยุํ, ตาสาทโย พฺยภิจาริโน โหนฺตีติฯ

[366] อิทานิ วิมฺหยรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘อติ’’อิจฺจาทินาฯ

อติโลกปทตฺเถหิ โลกฏฺฐิติมติกฺกมฺม ปวตฺเตหิ มายาทิพฺพภวนอารามวิมานาทิปทตฺเถหิ เหตุภูเตหิ อุปฺปชฺชมาโน อยํ วิมฺหโย จิตฺตพฺยาปนสงฺขาโต ฐายีภาโว อพฺภุโต รโส อพฺภุตรโส นาม ภเว, เสทสฺสุสาธุวาทาทโย ตสฺส อพฺภุตรสสฺส อนุภาวา สิยุํ, ตาสาเวคธิติปฺปญฺญา เอตฺถ อพฺภุตรสวิสเย พฺยภิจาริโน ภาวา โหนฺตีติฯ อติกฺกนฺตา โลกมิติ จ, เต จ เต ปทตฺถา เจติ จ, สาธุอิติ วาโทติ จ, เสโท จ อสฺสุ จ สาธุวาโท เจติ จ, เต อาทิ เยสํ โรมญฺจาทีนมิติ จ, ตาโส จ อาเวโค จ ธิติ จ ปญฺญา เจติ จ วากฺยํฯ

อิมสฺส อพฺภุตรสสฺโสทาหรณเมวํ ทฏฺฐพฺพํ –

ส ปุณฺณเกนา’หฏเนกภิํสเน-

สฺว’โห นเฏเนว สุนิจฺจโล’จลา;

นิปาติโต เตน อวํสิโรปตํ,

อสนฺตสํ ตํ มินิ ทิฏฺฐิยฏฺฐิยาติฯ

โส วิธุรปณฺฑิโต ปุณฺณเกน ยกฺเขน นเฏน อิว อเนกวิการทสฺสนเกน นาฏเกน วิย อาหฏเนกภิํสเนสุ ภยตฺตมานีตาเนกวิธภิํสเนสุ วตฺตมาเนสุ สุนิจฺจโล เตน ปุณฺณเกน อจลา สฏฺฐิโยชนุพฺเพธกาฬาคิริปพฺพตมตฺถกโต นิปาติโต อวํสิโรปตํ อโธสีสํ ปตนฺโต อสนฺตสํ เอวํ อปฺปติฏฺเฐปิ อนุตฺตสนฺโต ตํ ปพฺพตํ ทิฏฺฐิยฏฺฐิยา มินิ ปมาณมกาสิ, อโห อจฺฉริยนฺติฯ เอตฺถ ภยเหตุมฺหิ สติ ภีติยา จ ตตฺถ ปริชานนาภาวสฺส จ โลกสภาวตฺตา ตมติกฺกมฺม ภยกรเณ อสนฺตาสสฺส จ ทิฏฺฐิยา ปพฺพตมินนสฺส จ ปวตฺตภาวกถเนน โลกาติกฺกนฺตปทตฺถสงฺขาโต วิภาโว ‘‘อสนฺตสํ ตํ มินิ ทิฏฺฐิยฏฺฐิยา’’ติ อิมินา ปกาสิโตฯ ‘‘อโห’’ติ วจเนน, ตสฺส สามตฺถิเยน จ สาธุวาทเสทอสฺสุอาทโย อนุภาวา วิภาวิตาฯ ตาสอาเวคธิติจฺจาทิพฺยภิจารีภาวา, วิมฺหยสงฺขาตฐายีภาโว จ สมุทิตวากฺยสามตฺถิเยน โชติโตฯ

สมฐายีภาว

[367]

ฐายีภาโว สโม เมตฺตา-

ทยาโมทาทิสมฺภโว;

ภาวาทีหิ ตทุ’กฺกํโส,

สนฺโต สนฺตนิเสวิโตฯ

อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิปาทวิรจิเต

สุโพธาลงฺกาเร

รสภาวาวโพโธ นาม ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

สุโพธาลงฺกาโร สมตฺโตฯ

[367] ‘‘ฐายิ’’จฺจาทิฯ เมตฺตาทิสมฺภโว สโม อุปสมสงฺขาโต ฐายีภาโว ภวติ, ตทนุรูเปหิ ภาวานุภาเวหิ ตสฺส อุกฺกํโส ยสฺส, โส สนฺโต นาม รโส ภวติ, โส จ สนฺตนิเสวิโตติฯ

อิติ สุโพธาลงฺกาเร มหาสามินามิกายํ ฏีกายํ

รสภาวาวโพโธ ปญฺจโม ปริจฺเฉโทฯ

[367] อิทานิ สนฺตรสสฺส โปสนกฺกมํ ทสฺเสติ ‘‘ฐายิ’’จฺจาทินาฯ เมตฺตาทยาโมทาทิสมฺภโว เมตฺตากรุณาปีติอาทิวิภาเวหิ สมฺภูโต สโม กายจิตฺโตปสโม ฐายีภาโว นาม โหติ, ภาวาทีหิ พฺยภิจารีภาวาทีหิ กรณภูเตหิ, อปิจ ตสฺส สมสฺส อนุรูเปหิ พฺยภิจารีภาวานุภาเวหิ ตทุกฺกํโส ตสฺส ฐายีภาวสฺส อุกฺกํสยุตฺโต สนฺตนิเสวิโต สาธูหิ เสวิโต สนฺโต สนฺตรโส นาม โหตีติฯ เมตฺตา จ ทยา จ โมโท เจติ จ, เต อาทโย เยสมิติ จ, เตหิ สมฺภโว ยสฺเสติ จ, ตสฺส อุกฺกํโส อสฺส สนฺตสฺเสติ จ, สตํ นิเสวิโตติ จ วากฺยํฯ